Parki narodowe jako forma ochrony przyrody

W jakim celu tworzy się park narodowy?

Park narodowy ustanawia się, aby zachować różnorodność biologiczną, zasoby, twory i składniki przyrody nieożywionej oraz walory krajobrazowe. Ponadto celem tworzenia parków narodowych jest przywrócenie właściwego stanu zasobów i składników przyrody, a także odtworzenie zniekształconych siedlisk przyrodniczych i siedlisk roślin, zwierząt lub grzybów.

Parki narodowe muszą wypełniać określone zadania, w tym:

• prowadzić działania ochronne w ekosystemach parku narodowego, zmierzające do realizacji celów wymienionych powyżej;
• udostępniać obszar parku narodowego na zasadach określonych w planie ochrony lub zadaniach ochronnych i w zarządzeniach dyrektora parku narodowego;
• prowadzić działania związane z edukacją przyrodniczą.

Na obszarach graniczących z parkiem narodowym wyznacza się jego otulinę. Co to jest otulina? Zgodnie z podaną ustawą jest to strefa ochronna granicząca z formą ochrony przyrody i wyznaczona dla niej indywidualnie w celu zabezpieczenia przed zagrożeniami zewnętrznymi wynikającymi z działalności człowieka.

Plan ochrony

Plan ochrony jest to fundamentalny dokument planujący ochronę przyrody. Sporządza się go dla parku narodowego na okres 20 lat. Dokument ten zawiera następujące informacje:

• cele ochrony przyrody oraz wskazanie przyrodniczych i społecznych uwarunkowań ich realizacji;
• identyfikację oraz określenie sposobów eliminacji lub ograniczania istniejących i potencjalnych zagrożeń wewnętrznych i zewnętrznych oraz ich skutków;
• wskazanie obszarów ochrony ścisłej, czynnej i krajobrazowej, określenie dla nich działań ochronnych z podaniem rodzaju, zakresu i lokalizacji tych działań;
• wskazanie obszarów i miejsc udostępnianych dla celów naukowych, edukacyjnych, turystycznych, rekreacyjnych, sportowych, amatorskiego połowu ryb i rybactwa oraz określenie sposobów ich udostępniania;
• wskazanie miejsc, w których może być prowadzona działalność wytwórcza, handlowa i rolnicza;
• ustalenia do innych dokumentów, między innymi do studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, planów zagospodarowania przestrzennego województw.

Istnieją trzy rodzaje ochrony: ścisła, czynna i krajobrazowa. Ochrona ścisła to całkowite i trwałe zaniechanie bezpośredniej ingerencji człowieka w stan ekosystemów, tworów i składników przyrody oraz w przebieg procesów przyrodniczych na obszarach objętych ochroną, a w przypadku gatunków – całoroczną ochronę należących do nich osobników i stadiów ich rozwoju. Ochrona czynna polega na stosowaniu, w razie potrzeby, zabiegów ochronnych w celu przywrócenia naturalnego stanu ekosystemów i składników przyrody lub zachowania siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk roślin, zwierząt lub grzybów. Z kolei ochrona krajobrazowa dba o zachowanie cech charakterystycznych danego krajobrazu.

Do czasu ustanowienia planu ochrony sporządzany jest dla parku narodowego projekt zadań ochronnych. Wspomniane zadania ochronne ustanawia w drodze zarządzenia minister właściwy do spraw środowiska.

Plan ochrony przyrody oraz zadania ochronne można znaleźć na stronach internetowych poszczególnych parków narodowych.

Wielkopolski Park Narodowy (WPN)

Na obszarze Wielkopolski możemy znaleźć dwa parki narodowe:

• Wielkopolski Park Narodowy (w całości położony w województwie wielkopolskim);
• Drawieński Park Narodowy (częściowo położony w województwie wielkopolskim - 3,8 kilometrów kwadratowych).

Już w latach dwudziestych poprzedniego wieku starano się objąć dzisiejszy teren Wielkopolskiego Parku Narodowego ochroną, a ideę tą zapoczątkował profesor Adam Wodziczko. Jednak prawnie wspomniany park narodowy został uznany dopiero w 1957 roku. Zgodnie ze statutem, misją Wielkopolskiego Parku Narodowego jest „ochrona i udostępnianie dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego Wielkopolskiego Parku Narodowego, służące lepszemu poznaniu, zrozumieniu i zachowaniu jego bogactwa dla przyszłych pokoleń”.

Park położony jest na terenie powiatu poznańskiego. Obejmuje on powierzchnię 7584 hektarów. Natomiast powierzchnia jego otuliny wynosi 14 840 hektarów. Najwyższym punktem Parku jest Osowa Góra będąca wzniesieniem o wysokości 131,2 metrów nad poziomem morza.

W Wielkopolskim Parku Narodowym dominują ekosystemy leśne. Jednak na jego terenie znajdziemy również aż 11 jezior. Świadczą one o polodowcowym charakterze krajobrazu. Największym pod względem pojemności, najgłębszym i jedynym posiadającym wyspy jeziorem jest Jezioro Góreckie. Jedną ze wspomnianych wysp jest Wyspa Zamkowa. Na wyspie tej znajdują się ruiny zameczku Klaudyny Potockiej, a przez większą część roku bytują tam kormorany.

Wartym wspomnienia jest również Jezioro Kociołek. Oprócz tego, że jest to niezwykle malowniczy śródleśny zbiornik, to Kociołek jest również w całości objęty ochroną ścisłą. Przez Wielkopolski Park Narodowy przepływają też rzeki Trzebawka, Wirynka i Samica Stęszewska, a obok jego wschodnich granic płynie rzeka Warta.

Innym obszarem ochrony ścisłej, na który warto zwrócić uwagę jest „Grabina imienia Profesora Adama Wodziczki”. Jest to najbardziej naturalny zespół leśny Parku. Przez to stanowi wzór do przebudowy innych drzewostanów w WPN. Jak sama nazwa tego obszaru wskazuje rosną tam cenne, bo liczące ponad 150 lat graby. Tamtejsze drzewostany składają się również z dębów szypułkowych i innych drzew liściastych, tworząc wspólnie tak zwany las grądowy.

Wśród fauny największą bioróżnorodnością charakteryzują się bezkręgowce. Oceniono ich występowanie na około 4000 gatunków. Świat bezkręgowców reprezentowany jest przede wszystkim przez pajęczaki, chrząszcze, motyle i ważki. W Parku zaobserwowano również ponad 300 gatunków kręgowców. Należą do nich 34 gatunki ryb. Ponadto możemy tam znaleźć płazy i gady, a wśród nich gatunki charakterystyczne dla terenów nizinnych.

Do mieszkających tam ssaków zaliczyć można: najmniejszego ssaka w Parku - ryjówkę malutką, największego nietoperza w Polsce – nocka dużego, największego parkowego gryzonia – bobra i drapieżcę zajmującego szczyt łańcucha pokarmowego – wilka. Oczywiście ze względu na występowanie w Parku dużej powierzchni lasów występują tam też ssaki kopytne, czyli dziki, sarny i jelenie szlachetne.

Bogaty jest również świat ptaków – stwierdzono występowanie 220 gatunków. Warto wymienić przede wszystkim puszczyka. Stanowi on jednocześnie symbol Parku znajdujący się w jego logo. Populacja lęgowa puszczyka oceniana jest na około 50 par. Zatem stanowi on dominujący gatunek sowy w Parku.

Wielkopolski Park Narodowy bardzo poważnie podchodzi do obowiązku edukacji przyrodniczej. Misję tą prowadzono na obecnym terenie Parku jeszcze 5 lat przed formalnym jego uznaniem. To wtedy powstało Muzeum Przyrodnicze. Na początku było ono zlokalizowane w Puszczykowie, a następnie w 1998 roku eksponaty przeniesiono do miejscowości Jeziory, gdzie utworzono Ośrodek Muzealno – Dydaktyczny WPN. Ośrodek zmienił swoją nazwę w 2007 roku i do dzisiaj funkcjonuje jako Centrum Edukacji Ekologicznej Wielkopolskiego Parku Narodowego.

Kompleks edukacyjny obejmuje:

• Muzeum Przyrodnicze – ekspozycje w czterech salach;
• Sale, w tym lekcyjna „Leśnej szkoły”, audiowizualna oraz konferencyjne;
• Sześć ścieżek edukacyjnych: Na Tropach Lądolodu, Wokół Starej Wieży, Nadwarciańska Ścieżka Dydaktyczna, Leśna Szkoła w Jeziorach, Rośliny na Ścieżce Dydaktycznej Leśna Szkoła w Jeziorach, Ścieżka Dydaktyczna Osowa Góra- Jeziory.

Zasady świadczenia usług edukacyjnych zostały określone w Regulaminie zajęć edukacyjnych organizowanych przez Centrum Edukacji Ekologicznej Wielkopolskiego Parku Narodowego, który znajduje się na stronie internetowej Parku.

Przez WPN przebiegają również szlaki turystyczne. Jest ich aż pięć: czerwony, niebieski, żółty, zielony i czarny. Łącznie mają długość 85 kilometrów. Ze względu na szczególną atrakcyjność terenów Parku, wyznaczone szlaki zachęcają do pieszych wędrówek.