Ochrona środowiska w gospodarstwie rolnym
Wymuszona konieczność zaspokojenia coraz to większych potrzeb żywnościowych ludności zmieniła bardzo obraz wsi i rolnictwa w Polsce. W gospodarstwach rolnych, które stanowią podstawowy obiekt produkcyjny w środowisku rolniczym, kumulują się wszystkie problemy dotyczące ochrony środowiska. Pomimo szeroko rozpowszechnionej informacji z tego zakresu, poziom wiedzy na temat ekologii nadal jest bardzo zróżnicowany.
Świadomość kwestii związanych z ochroną środowiska często bywa niewystarczająca do podejmowania decyzji produkcyjnych w gospodarstwach rolnych. Warto zatem przedstawić problemy oddziaływania produkcji rolniczej na środowisko w kilku aspektach, takich jak gospodarka wodno–ściekowa, gospodarka nawozowa, ochrona powietrza i ochrona roślin.
Gospodarka wodno-ściekowa
Życie organizmów na ziemi zależy od wody. Postęp cywilizacyjny jednak coraz bardziej ogranicza dostęp do niej. W Polsce korzystanie z wód jest regulowane Prawem Wodnym. Zapewnia ono:
a) powszechne korzystanie z wód przez człowieka, zaspokajanie jego potrzeb bytowych;
b) korzystanie zwykłe, polegające na korzystaniu z wód stanowiących własność właściciela gruntów i nie przekraczające 5 metrów sześciennych na dobę;
c) korzystanie na cele energetyczne;
d) rybackie korzystanie z wód śródlądowych.
W gospodarstwach rolnych najczęściej stosowane jest wykorzystanie zwykłe wody, podyktowane potrzebą ochrony zasobów wodnych. Gospodarstwa rolne posiadające wysoką obsadę inwentarza żywego często przekraczają pobór wody na poziomie 5 m3/dobę. To sprawia, że zmuszone są do składania wniosków o pozwolenie wodno-prawne do starostwa lub do wojewody.
W pozwoleniu ustalane są cel i zakres korzystania z wód, warunki korzystania oraz uprawnienia i obowiązki dotyczące ilości pobieranej wody, pomiaru ilości i jakości pobieranej wody, a także prowadzenia pomiarów wydajności i poziomu zwierciadła wody w studni.
Gospodarstwa rolne produkują różne rodzaje ścieków. Są one odprowadzane lub wykorzystywane rolniczo i mają określony wpływ na środowisko. Dzielimy je na: ścieki bytowe (odprowadzane z gospodarstwa domowego przez kanalizację), ciekłe odchody zwierzęce (gnojówka i gnojowica) oraz wody opadowe i roztopowe w otwartym lub zamkniętym systemie kanalizacji, które pochodzą z zanieczyszczonych powierzchni utwardzonych.
Rolnicze wykorzystanie ścieków jest obwarowane licznymi ograniczeniami, a nawet zakazem stosowania ze względu na obawę przed skażeniem środowiska. Racjonalne wykorzystanie ścieków wymaga uwzględnienia zapotrzebowania roślin na azot i potas. Wymagane jest również określenie zasobności gleby w składniki pokarmowe oraz ustalenie dawki wprowadzanych nawozów mineralnych. Rolnicze wykorzystanie ścieków wymaga pozwolenia wodno-prawnego.
Zarządzanie nawozami mineralnymi i naturalnymi
Stosowanie nawozów mineralnych jest podyktowane zapewnieniem roślinom optymalnych warunków odżywiania. Sposób użycia oraz ilość nawozów mogą dać oprócz korzyści ekonomicznych także negatywne skutki dla środowiska. Prawidłowy poziom nawożenia mineralnego powinien uwzględniać zarówno efekty ekonomiczne, jak i ekologiczne. Dla warunków glebowo-klimatycznych Polski, poziom bezpiecznego nawożenia powinien wynosić do 250 kilogramów NPK/hektar (NPK, czyli nawozy z azotem, potasem i fosforem). W trosce o środowisko, nawozy należy przechowywać w opakowaniach fabrycznych. Nawozy luzem przechowywane powinny być na nieprzepuszczalnym podłożu i przykryte, natomiast płynne - również w opakowaniach fabrycznych.
W produkcji zwierzęcej powstaje obornik lub gnojowica, które są inaczej magazynowane i utylizowane oraz inaczej oddziałują na środowisko. Nie stanowią w zasadzie zagrożenia dla środowiska rolniczego i przyrodniczego, ponieważ zachodzą w nich procesy biotermicznego odkażania. Mimo to, obornik należy przechowywać na urządzeniach nieprzepuszczalnych, a gnojowicę w szczelnych zbiornikach. Jednak w ostatnich latach obserwuje się wzrost zawartości azotanów w wodach gruntowych i płynących. Należy ściśle przestrzegać ilości azotu dostarczanego w czystym składniku, którego wielkość graniczną stanowi 170kg/ha.
Metody ochrony roślin
Najbardziej rozpowszechnioną metodą ochrony roślin przed agrofagami jest stosowanie środków ochrony roślin, inaczej mówiąc związków chemicznych będących w stężeniu bardzo silnymi truciznami.
Stanowią one przy nieodpowiednim użyciu zagrożenie dla ludzi i zwierząt i mogą w znacznym stopniu zanieczyścić glebę. Dlatego wszystkie środki chemiczne, które znajdują się w handlu są wszechstronnie badane, szczególnie pod względem toksyczności (ostrej i przewlekłej). Toksyczność to dawka substancji aktywnej, która pobrana jednorazowo powoduje śmierć organizmu. Dlatego klasy toksyczności podawane są na etykietach preparatów.Kraje o intensywnym rolnictwie zwracają coraz większą uwagę na zawartość pestycydów w wodzie pitnej oraz w wodach powierzchniowych.
Aby ograniczyć, a najlepiej wyeliminować zanieczyszczenie środowiska, zaleca się metodę integrowaną, czyli kompleksową ochronę roślin dającą pierwszeństwo metodom nie chemicznym. Polega ona na przestrzeganiu przez rolników takich zasad jak:
a) konieczność stosowania prawidłowej agrotechniki uprawianych roślin,
b) dobór środków ochrony roślin i zabiegów mniej szkodliwych dla środowiska,
c) wykonania zabiegów tylko w przypadku przekroczenia progu zagrożenia roślin przez szkodniki.
Ochrona środowiska w gospodarstwie rolnym jest bardzo ważnym aspektem. Nie stosując się do wytycznych o ochronie środowiska, działamy na jego szkodę. Jest to jedno z najważniejszych wyzwań cywilizacyjnych XXI wieku. Brak jego respektowania może doprowadzić do całkowitej degradacji i zniszczenia życia na naszej planecie. Niestety, największym szkodnikiem jest tu człowiek, który w pędzie cywilizacyjnym zapomina o tym, co go otacza, co pozwala mu żyć i mieszkać na tej planecie.
Piotr Szkudlarek
