Negatywne skutki emisji amoniaku
Emisja amoniaku w rolnictwie to problem towarzyszący produkcji rolnej niemal od zawsze. Jego uciążliwa obecność w atmosferze rośnie wraz z szybkim wzrostem produkcji rolniczej. Szacuje się, że rolnictwo na terenie Unii Europejskiej jest odpowiedzialne za ponad 92% emisji tego gazu.
Największa partia, bo aż 70% emisji pochodzi z odchodów zwierząt, a 22% ze stosowania mineralnych nawozów azotowych. Produkcja amoniaku uzależniona jest od zawartości azotu w diecie żywieniowej zwierząt, sposobu utrzymania zwierząt, magazynowania i rodzaju nawozów naturalnych, dawki i techniki rozprowadzania oraz panujących warunków atmosferycznych.
Działanie amoniaku w przyrodzie
Amoniak ma negatywne skutki dla przyrody, takie jak:
1. Eutrofizacja systemów wodnych - uwolniony z amoniakiem azot gwałtownie rozwija glony i sinice, co bezpośrednio ogranicza dopływ tlenu i degraduje zbiorniki wodne.
2. Zakwaszanie gleb – prowadzi do zmniejszenia przyswajalności składników pokarmowych (obniżka plonów) oraz zwiększa ruchliwość pierwiastków głównie metali ciężkich niebezpiecznych dla ludzi i zwierząt, a także zmniejsza aktywność drobnoustrojów.
3. Zagrożenie toksyczne dla upraw i ich podatność na czynniki stresowe – amoniak wyemitowany w powietrze powróci z opadem mokrym lub suchym i stanowić będzie powyższe zagrożenia.
Zrównoważone i racjonalne zarządzanie produkcją rolniczą na każdym jej etapie to nie tylko ograniczenia wysyłania zanieczyszczeń w powietrze, ale też namacalne zyski. Dzięki temu można poprawić opłacalność w prowadzonych działalnościach rolniczych, niwelować straty wartościowych składników nawozowych oraz poprawić wykorzystanie azotu z nawozów naturalnych i mineralnych.
Na straży przepisów dotyczących amoniaku stoi Dyrektywa Parlamentu Europejskiego w sprawie redukcji krajowych emisji niektórych rodzajów zanieczyszczeń atmosferycznych, a także krajowy Kodeks doradczy dobrej praktyki rolniczej - ograniczenia emisji amoniaku. W wymiarze praktycznym jest to realizacja podobnych praktyk i zmian technologii na poziomie gospodarstwa.
Emisje zanieczyszczeń amoniaku można ograniczyć poprzez:
a) zastępstwo nawozów mineralnych nawozami naturalnymi,
b) zastosowanie nawozów zgodnie z potrzebami roślin uwzględniając zawartość składników pokarmowych w glebie,
c) stosowanie nawozów na bazie mocznika poprzez metody zmniejszające emisję amoniaku co najmniej o 30 % w porównaniu z metodą referencyjną,
d) nie stosowanie obornika i gnojowicy na ziemię zamarzniętą, pokrytą śniegiem lub nadmiernie zwilgoconą,
e) w ciągu kilku godzin przyoranie obornika i gnojowicy,
f) aplikowanie gnojowicy na użytkach zielonych za pomocą węży wleczonych lub aplikatorów doglebowych płytkich.
Stosowanie mocznika – czego unikać?
Nawożenie związane jest również z mocznikiem. Wysoką efektywność nawożenia można osiągnąć poprzez nie stosowanie mocznika na suchą glebę, ponieważ przy wyższych temperaturach następują duże straty azotu do atmosfery. Nie można go również stosować na glebie o pH powyżej 7 lub świeżo wapnowanej, ponieważ w takich warunkach mocznik przechodzi w amoniak i powoduje duże straty nawozu i jego emisję do atmosfery.
Mocznika nie należy również stosować pogłównie. Po wysianiu granul i nie mieszaniu ich z glebą, nawet 40% powstałego amoniaku w warunkach suchej wiosny ulatnia się do atmosfery. Przy odpowiednim uwilgotnieniu straty są mniejsze, ale związki azotowe wytworzone w procesie nitryfikacji łatwo ulegają wypłukaniu z gleby.
Nadmierne nawożenie mocznikiem krótko przed siewem lub po jego zakończeniu, pogarsza wschody i zmniejsza obsadę roślin (dawka mocznika może być tym większa, im cięższa jest gleba i lepsze wymieszanie nawozu). Przykrycie mocznika glebą natychmiast po jego zastosowaniu powoduje oszczędność około 50-80%.
Ureaza to enzym z klasy hydrolaz, który katalizuje reakcję układu mocznika na amoniak i dwutlenek węgla. Poprzez wprowadzenie enzymu ureazy do mocznika następuje wydłużenie dostępności azotu dla roślin z 6-8 tygodni do 8-16 tygodni. Wprowadzany jest przed granulacją mocznika lub nanoszony na powierzchnię granulek. Może też być dodawany do roztworu saletrzano-mocznikowego (RSM).Inhibitor jest związkiem nietoksycznym i bezwonnym. Pod dodatku do RSM 40% oszczędności, przy moczniku granulowanym z inhibitorem ograniczenia emisję do 70%.
Oszczędności wymierne dla roślin i ochrona środowiska idą ze sobą w parze. Dotychczas rygorystyczne wprowadzanie przepisów ekologicznych wzbudzało wśród rolników opór i dezaprobatę, ale rolnik i środowisko stoją po tej samej stronie. Musi panować współpraca i zrozumienie, bo bez zdrowego środowiska nie będzie dobrej żywności i ekonomicznej stabilizacji gospodarstw rolnych.
Nawożenie na wyrost powoduje straty ekonomiczne oraz zanieczyszczenie środowiska, atmosfery i wód gruntowych. Z kolei zbyt niskie nawożenie to zmniejszenie możliwości produkcyjnych roślin, zasobów produkcyjności gleby, a w rezultacie obniżenie jej żyzności i dalszej degradacji. Złoty środek to gwarancja optymalnych plonów oczekiwanej jakości.
Zbigniew Tomczak
