Dodatki paszowe - pozytywny wpływ na zdrowie zwierząt i smak paszy
W paszach przeznaczonych do żywienia zwierząt bilansujemy składniki niezbędne do życia i zdrowia: białko, węglowodany, tłuszcze, witaminy i minerały. Elementy te nie są jednak jedynymi składnikami pasz. Bardzo liczną i różnorodną zarówno pod względem działania, jak i pochodzenia grupą są dodatki paszowe. Są to składniki, które nie są niezbędne do życia zwierząt, ale ich zastosowanie w paszach wpływa pozytywnie na zdrowie zwierzęcia, pobranie paszy, jej smakowitość, strawność, strukturę fizyczną, okres przydatności czy chociażby zapach.
Czym są dodatki paszowe?
Dodatki paszowe to między innymi: stymulatory wzrostu, enzymy paszowe, dodatki probiotyczne i prebiotyczne (na przykład kwasy organiczne), dodatki zapachowe i smakowe, konserwanty, detoksykanty, kokcydiostatyki i cały szereg preparatów ziołowych.
Pierwszą, najbardziej efektywną grupą są stymulatory wzrostu. Są to substancje które przyczyniają się do poprawy przyrostów zwierzęcia, jednocześnie zmniejszając zużycie paszy.
Odkrycie w 1929 roku przez Aleksandra Fleminga penicyliny miało ogromne znaczenie nie tylko dla zdrowia ludzi. Antybiotyki odgrywają także ogromną rolę w chowie zwierząt. Oprócz funkcji leczniczej antybiotyki przez szereg lat pełniły funkcję stymulatorów wzrostu. Jaki był mechanizm tego zjawiska?
Stosowanie antybiotyków paszowych (zakazanych na chwilę obecną w Europie) redukuje populację mikroorganizmów patogennych w przewodzie pokarmowym (szczególnie E. coli) i konkurencyjnych dla gospodarza. Efektem tego było od 5 do 12 procent lepsze przyrosty i zużycie paszy mniejsze od 3 do 8 procent.
Najszersze zastosowanie antybiotyki paszowe miały w chowie zwierząt monogastrycznych, chociaż mogły pełnić także funkcję regulatora procesów fermentacyjnych u zwierząt przeżuwających. Efektywność działania najwyraźniej można było zaobserwować u zwierząt młodych (ze względu na nierozwinięty jeszcze układ odpornościowy), a także u zwierząt utrzymywanych w nienajlepszych warunkach bytowych, w starych budynkach, w dużym zagęszczeniu. Przyczyną wykluczenia od 2006 roku w krajach Unii Europejskiej antybiotykowych stymulatorów wzrostu stało się zjawisko lekoodporności.
Antybiotyki, probiotyki i prebiotyki
Nazwa antybiotyk to połączenie dwóch słów oznaczających „przeciw” i „życie”. Kolejną grupą dodatków paszowych pozytywnie wpływających na organizmy zwierzęce są probiotyki. Znaczenie tego wyrazu możemy tłumaczyć jako „dla życia”.
Probiotyki są to mikroorganizmy, których obecność wpływa stabilizująco na mikroflorę przewodu pokarmowego. Występuje tu tak zwane zjawisko efektu zajętego miejsca- organizmy probiotyczne swoją obecnością w przewodzie pokarmowym blokują rozwój innych mikroorganizmów, w tym chorobotwórczych.
Ważnym w stosowaniu probiotyków jest czas kiedy zostają zaaplikowane - im wcześniej, tym lepiej. Pierwsze dawki można podawać już noworodkom, u których w przewodzie pokarmowym nie rozwinęły się jeszcze populacje patogenów.
Hamowanie rozwoju patogenów nie jest jedyną korzyścią stosowania probiotyków. Wytwarzają one własne enzymy, które poprawiają strawność składników z pasz. Syntetyzują witaminy - głownie z grupy B. Zwiększają aktywność enzymów jelitowych gospodarza Wytwarzają substancje o działaniu podobnym do antybiotyków, pozytywnie wpływają na układ odpornościowy a także wpływają na obniżenie amin biogennych i amoniaku w przewodzie pokarmowym.
Kolejnym stymulatorem wzrostu, ściśle związanym z probiotykami są prebiotyki. Są to związki chemiczne których obecność stymuluje rozwój organizmów probiotycznych w przewodzie pokarmowym. Następuje to na skutek selektywnej fermentacji, a efektem są zmiany aktywności, a nawet składu mikroflory jelita. Jest to bardzo niejednolita grupa dodatków reprezentowana przez białka, tłuszcze i szereg węglowodanów. Należą do nich m.in. inulina, oligofruktoza czy laktuloza. Produkt zawierający zarówno pro- jak i prebiotyk nazywamy synbiotykiem.
Kolejnym, bardzo ciekawym dodatkiem paszowym są enzymy paszowe. Każdy gatunek dysponuje szeregiem enzymów trawiennych. Zazwyczaj są to związki o wysokiej specjalizacji, mogące rozrywać określone połączenia chemiczne (w obecności wody - stąd nazwa hydroliza).
Oprócz tych enzymów organizm zwierzęcia może korzystać z enzymów egzogennych - czyli niewytworzonych przez niego samego. Źródłem enzymów egzogennych dla zwierząt gospodarczych są mikroorganizmy zasiedlające przewód pokarmowy, a także pasza.
Największe znaczenie gospodarcze mają enzymy egzogenne, rozkładające składniki pokarmowe oporne na hydrolizę endogenną (czyli enzymy które umożliwiają trawienie składników paszy niemożliwą dla strawienia przez zwierzę). Chodzi tu przede wszystkim o włókno pokarmowe - ligniny, celulozę, hemicelulozy, pektyny i wiele innych.
Niewielka ilość takich niestrawnych składników jest dla organizmu zwierzęcia potrzebna ponieważ pobudza perystaltykę jelit. Większa ilość (zależnie od gatunku i wieku zwierzęcia) działa na niekorzyść obniżając strawność i efektywność wykorzystania paszy. Skuteczność działania enzymów zależy od odpowiedniego ich dobrania w stosunku do niestrawnych składników paszy. Istotną cechą enzymów paszowych jest ich neutralność dla środowiska i konsumenta.
Konserwanty i detoksykanty to kolejna grupa dodatków paszowych. Pasze są pożywieniem nie tylko zwierząt. Są idealnym środowiskiem rozwoju wielu nie chcianych mikroorganizmów - bakterii i pleśni. Pleśnie w trakcie wzrostu wytwarzają szeregi mykotoksyn (zależnie od gatunku pleśni, do najniebezpieczniejszych należą: aflatoksyny, zearalenon i ochratoksyny).
Zwierzęta żywione spleśniałą paszą mogą wykazywać szereg objawów zatrucia - od obniżenia tempa wzrostu po śmierć. Najtańszą i najskuteczniejszą metodą konserwacji pasz jest obniżenie jej pH poprzez zastosowanie kwasów organicznych - propionowego, mlekowego, mrówkowego lub dodatek bakterii kwasu mlekowego.
Jeżeli konserwanty nie zostały zastosowane lub z różnych przyczyn nie zadziałały prawidłowo istnieje jeszcze możliwość zastosowania detoksykantów - czyli preparatów wiążących już istniejące toksyny. Najpopularniejszymi detoksykantami są glinokrzemiany, które na drodze wiązań fizykochemicznych łączą się z toksyną, a następnie wraz z kałem są wydalane z organizmu. Grupa ta jest bardzo niejednorodna pod względem chemicznym, a należą do niej takie substancje jak tlenek glinu, węgiel aktywny, preparaty torfowe czy wspomniane już glinokrzemiany.
Dodatki ziołowe
Bardzo prężnie powiększającą się grupą dodatków paszowych są dodatki ziołowe. Największe zastosowanie mają w paszach dla drobiu oraz trzody. Aby zioła miały zastosowanie w żywieniu zwierząt muszą odznaczać się smakowitością i posiadać substancje czynne, pozytywnie wpływające na organizm zwierzęcia.
Zioła w paszach mają przede wszystkim poprawić smakowitośc, a co za tym idzie lepsze pobranie przez zwierzę, lepsze trawienie. Powinny działać przeciwzapalnie, przeciwbiegunkowo lub powinny ograniczać rozwój niekorzystnych mikroorganizmów (działanie bakteriostatyczne). Powinny pozytywnie wpływać na stan zdrowia i samopoczucie zwierzęcia.
Często najważniejsza funkcja preparatów ziołowych sprowadzana jest do poprawy aromatu i smaku paszy. Co ciekawe, jednym z najpopularniejszych preparatów smakowych mających na celu zachęcenie prosiąt do pobierania paszy jest aromat waniliowy. Poza smakiem wanilii produkowane na szeroką skalę są także aromaty owocowe: malinowe, truskawkowe czy jabłkowe.
Dodatki paszowe to szereg różnych produktów. Ze względu na obecny trend na zdrową, nie skażoną „chemią” żywność, jest to ta część branży paszowej, która ma ogromny potencjał rozwojowy. Dodatki zawierające pożyteczne mikroorganizmy, substancje prebiotyczne, wyciągi, ekstrakty bądź suszone zioła to ogromne pole do popisu dla firm paszowych.
