Wymagane cechy odmian warzyw gruntowych i kierunki hodowli

Jednym z podstawowych czynników warunkujących wzrost produkcji roślinnej jest odmiana. Czynnik odmianowy rzutuje bezpośrednio na wielkość i jakość uzyskiwanych plonów. Od starożytności, a w zasadzie od początku gospodarowania człowieka na roli prowadzona była działalność zmierzająca do ulepszania form występujących w naturze.

Początkowo hodowla roślin prowadzona była przez samych rolników, którzy wykorzystywali do ulepszania roślin własne spostrzeżenia uzyskane podczas uprawy. Pierwsze odmiany charakteryzujące się przydatnymi cechami otrzymano w drodze selekcji roślin, a liczba nowych odmian wzrastała w miarę rozwoju nauki zwanej genetyką.

Obecnie ze względu na znaczne nakłady finansowe oraz coraz bardziej specjalistyczną wiedzę wykorzystywaną w hodowli, jest ona prowadzona w wyspecjalizowanych ośrodkach. Ze względu na szybki rozwój nauki, szybki rozwój metod hodowlanych w najbliższej przyszłości, szczególnie wśród gatunków warzyw, należy spodziewać się ciągłego wzrostu liczby nowych odmian, zarejestrowanych i dopuszczonych do obrotu.

Rejestr odmian

W Polsce urzędowy Rejestr Odmian prowadzi Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych mający siedzibę w Słupi Wielkiej. Odmiany wpisuje się do Rejestru po sprawdzeniu, czy spełniają warunek odrębności, wyrównania i trwałości. Kryterium dodatkowym dla niektórych gatunków jest zadawalająca wartość gospodarcza.

Duża liczba odmian w Rejestrze stwarza firmom hodowlanym warunki większej konkurencji, co powinno skutkować lepszym funkcjonowaniem rynku nasiennego. Z drugiej jednak strony duża liczba odmian utrudnia producentowi warzyw optymalny wybór odmiany. Inne oczekiwania maja producenci wielkotowarowi, stosujący nowoczesne technologie produkcji, inne ogrodnicy z mniejszych gospodarstw, a inne amatorzy uprawiający warzywa na własne potrzeby.

Przetwórstwo zainteresowane jest tym, aby surowiec odpowiadał koniecznym parametrom jakościowym, ważnym dla uzyskania wysokiej klasy produktu końcowego. Ta mnogość kryteriów i potrzeb wpływa na kierunki prac hodowlanych, zmierzających do zaspokojenia potrzeb różnych odbiorców.

Pożądane cechy warzyw

Ogórek polowy

Od nowo zarejestrowanych odmian ogórka polowego wymaga się:

dużej plenności,
dobrych cech jakościowych – cylindryczny kształt owoców, bez skłonności do grubienia, zniekształceń oraz żółknięć,
odporności na podstawowe choroby – przede wszystkim na mączniaka rzekomego.

Zgłaszane do badań rejestrowych odmiany ogórka wnoszą postęp w zakresie plenności, wczesności plonowania, odporności na podstawowe choroby oraz przydatności do poszczególnych kierunków użytkowania (konserwowe, kwaszeniaki, sałatkowe).

Pomidor polowy

Postęp hodowlany w tym gatunku jest stosunkowo duży. W ostatnich latach liczba zarejestrowanych odmian uległa zwiększeniu, najliczniejsza jest grupa odmian wiotkołodygowych.

Najważniejszą zaletą większości krajowych odmian jest ich dynamika plonowania – dzięki szybkiemu dojrzewaniu owoców uzyskują one zadowalające plony.

Wysiłki hodowców koncentrują się na:

połączeniu wczesności plonowania z jakością owoców,
zwiększeniu odporności nowych odmian na podstawowe choroby,
uwzględnianiu specyficznych wymagań zakładów przetwórczych jak twardość owoców, skoncentrowane dojrzewanie, duża zawartość suchej masy, zachowywanie przez dłuższy czas walorów użytkowych, nie ulegając zbyt szybko procesowi przejrzewania. Ważną cechą odmian dla przetwórstwa jest brak tak zwanego kolanka.

Cebula

Do bezpośredniego spożycia tworzy się odmiany o łagodnym smaku, kruchym i soczystym miąższu.

W przechowywaniu sprawdzają się odmiany mające:

twarde cebule,
twardą i dobrze przylegającą suchą łuskę,
bez skłonności do wyrastania szczypioru i korzeni podczas składowania.

Zamrażalnictwo preferuje małą zawartość suchej masy, a suszarnictwo przynajmniej 14% suchej masy.

Każda dobra odmiana cebuli powinna charakteryzować się:

dużym i stabilnym plonem,
równoczesnym załamywaniem szczypioru,
wyrównanym kształtem, wielkością i barwą cebuli,
jednym wierzchołkiem wzrostu,
odpornością na choroby – mączniaka rzekomego cebuli,
tolerancją na stresowe warunki środowiska i przedwczesne wybijanie w pędy kwiatostanowe,
przystosowaniem do mechanicznego zbioru.

Odmiany zimujące w gruncie (najnowszy trend w hodowli odmian cebuli) powinny charakteryzować się:

odpornością na niskie temperatury,
szybkim tempem wzrostu i rozwoju na wiosnę,
brakiem skłonności do przedwczesnego tworzenia pędów kwiatostanowych.

Por

U odmian do bezpośredniego spożycia preferuje się łagodny smak oraz kruchość i soczystość miąższu. Odmiany użytkowane w przetwórstwie, zwłaszcza do suszenia powinny charakteryzować się dużą zawartością suchej masy i raczej ostrzejszym smakiem.

Odmiany do zimowania w polu powinny charakteryzować się:

ciemnozieloną barwą liści z silnym nalotem woskowym,
późnym typem wzrostu,
krótką łodygą rzekomą, bez zgrubienia cebulowego,
większą zawartością suchej masy,
ostrzejszym smakiem,
wytrzymałością na mrozy do –15 stopni Celsjusza.

Odmiany na zbiór jesienny powinny wyróżniać się:

wczesnością,
szybkim przyrostem masy zielonej,
jaśniejszą barwą liści,
długą łodygą rzekomą z długą częścią wybieloną,
łagodnym smakiem.

Dobra odmiana pora bez względu na wczesność powinna charakteryzować się:

dużym i stabilnym plonowaniem,
wzniesionym pokrojem roślin,
możliwie długą łodygą rzekomą,
częścią wybieloną wyraźnie odgraniczoną od zielonej,
odpornością na przedwczesne wybijanie w pędy kwiatostanowe,
tolerancją na porażenie przez rdzę pora.

Najnowszy kierunek hodowli pora to odmiany heterozyjne, bardziej wyrównane o lepszej strukturze plonu.

Marchew

Kierunki hodowli dla odmian przeznaczonych do bezpośredniego spożycia:

kształt korzeni walcowaty z zaokrąglonym zakończeniem,
korzenie bez skłonności do pękania,
gładka skórka,
intensywne i równomierne zabarwienie całego miąższu,
dla odmian wczesnych – szybkie tempo wybarwiania korzeni,
proporcjonalnie mały rdzeń,
duża zawartość karotenu,
tolerancyjność na choroby ulistnienia (pęczkowy zbiór).

Przemysł od odmian marchwi wymaga:

dużych stożkowatych korzeni z ostrym zakończeniem,
bez skłonności do pękania,
intensywnej, wyrównanej barwy miąższu,
dobrej zdrowotności ulistnienia (mechaniczny zbiór).

Najnowszy kierunek hodowli marchwi to odmiany heterozyjne z dużą zawartością karotenu, bardzo małą skłonnością do gromadzenia azotanów oraz bez tendencji do zielenienia korzeni.

Burak ćwikłowy

Dobra odmiana buraka ćwikłowego powinna charakteryzować się:

dużym udziałem korzeni handlowych w plonie ogólnym,
brakiem skłonności do przerastania korzeni na wielkość (korzenie zbyt duże posiadają gorsze parametry jakościowe miąższu),
intensywnym, równomiernym zabarwieniem miąższu,
dużą koncentracją betaniny,
wąskimi, mało widocznymi pierścieniami,
małą skłonnością do gromadzenia azotanów,
tolerancją na chwościka buraka.

Najnowszy kierunek hodowli to odmiany jednokiełkowe, heterozyjne o wyrównanych korzeniach z gładką bez skorkowacenia skórką.

Seler korzeniowy

Przez rynek poszukiwane są odmiany o:

kulistym lub owalnym kształcie zgrubień,
niezbyt licznych korzeniach bocznych, skupionych w dolnej części zgrubienia,
jasnej barwie skórki i gładkiej powierzchni,
jasnym miąższu bez tendencji do ciemnienia (nawet po ugotowaniu), miąższ powinien być również zwarty i jędrny, bez skłonności do parcenia i tworzenia pustych przestrzeni.

Groch siewny łuskowy

Prace hodowlane z grochem prowadzone są wielokierunkowo a najważniejsze obecnie kierunki hodowli to:

zwiększenie możliwości plonowania,
zmniejszenie skłonności do wylegania,
polepszenie odporności na choroby,
polepszenie tolerancji na niekorzystne warunki wegetacji,
podwyższenie jakości surowca dla przetwórstwa,
różnicowanie wczesności dojrzewania.

Fasola zwykła karłowa

Przetwórstwo warzywne, jako największy odbiorca świeżych strąków fasoli formułuje bardzo konkretne wymagania w stosunku do tego surowca.

Strąki fasoli powinny być:

bezwłókniste, cienkie, krótkie (utrwalane w całości), bądź długie, o dużej zawartości witaminy C i cukrów,
Dla zamrażalnictwa bardziej przydatne są strąki o ciemniejszym zabarwieniu.

O przydatności odmiany do uprawy towarowej decyduje również:

duży i stabilny plon,
karłowy wzrost roślin (35-50 centymetrów),
silny system korzeniowy,
jednoczesne dojrzewanie strąków, wysoko i blisko siebie osadzonych,
powolne przejrzewanie strąków,
łatwość oddzielania strąków od pędów,
wytrzymałość strąków na uderzenia podczas mechanicznego zbioru,
mała wrażliwość roślin na niedobory wilgoci i niska temperaturę podczas kiełkowania i kwitnienia,
duża tolerancja i odporność na choroby.

Kalafior

Obecnie poszukiwane są przede wszystkim odmiany o dużych, białych, ścisłych różach, które przydatne są zarówno na świeży rynek, jak i do mrożenia.

Producenci oczekują odmian plennych i mało wrażliwych na niekorzystne warunki uprawy, które często występują w okresie lata i nie sprzyjają otrzymaniu dobrych jakościowo róż. W ostatnich latach popularność zdobywają kalafiory o zielonej barwie róży oraz typu Romanesco (o wieżyczkowej budowie róży). Na zachodzie Europy wzrasta popyt na kalafiory o małych różach, które są przygotowywane i podawane w całości.

Kapusta głowiasta biała

Od wczesnych i średniowczesnych odmian kapusty oczekuje się nie tylko dużej plenności, ale także równomierności dojrzewania oraz odporności główek na pękanie. Odmiany średniopóźne i późne powinny ponadto być przydatne do kwaszenia i przechowywania.

Niezależnie od grupy wczesności, od odmian kapusty oczekuje się: