Potencjał wybranych surowców z krajowych roślin zielarskich jako dodatków do pasz będących alternatywą dla antybiotyków
Około 230 roślin rosnących w Polsce posiada właściwości lecznicze, z czego ponad 60 gatunków uprawia się jako rośliny zielarskie. O właściwościach tych decyduje zawartość substancji biologicznie czynnych, co uwarunkowane jest m.in. zbiorem w optymalnej fazie wzrostu rośliny, warunkami i miejscem pozyskiwania, właściwym wysuszeniem, a także przechowywaniem.
Substancje biologicznie czynne zawarte w roślinach zielarskich mogą wykazywać zarówno działanie przeciwdrobnoustrojowe, jak i przeciwutleniające, mogąc tym samym zapobiegać rozwojowi choroby, a także stymulować wzrost poprzez wspomaganie apetytu.
Znaczenie fitobiotyków
Wprowadzenie w 2006 roku przez Unię Europejską zakazu dodawania antybiotykowych stymulatorów wzrostu do pasz (EC Regulation No. 1831/2003), zmieniło dramatycznie sytuację ekonomiczną producentów mięsa i wpłynęło stymulująco na badania naukowe i rozwój przemysłu dodatków do pasz. Wzrosło zainteresowanie efektywnością stosowania bardziej przyjaznych komponentów z ziół w żywieniu zwierząt tzw. fitobiotyków.
Biorąc pod uwagę coraz większe obostrzenia dotyczące bezpieczeństwa żywności, aspektów etycznych hodowli zwierząt, ochrony środowiska, preferencji konsumentów oraz lekooporności patogenów najbardziej właściwe wydaje się poszukiwanie i propagowanie naturalnych alternatyw, jakie proponuje natura.
Odpowiednio dobrane składniki roślinne mogą wpływać leczniczo na organizm zwierząt gospodarskich, regulując funkcje i homeostazę ich przewodu pokarmowego. Mogą również przyczyniać się do rozwoju prawidłowej mikrobiota jelitowego, ograniczając liczebność mikroorganizmów chorobotwórczych, obniżyć pH treści jelitowej i poprawić trawienie paszy, a także poprawić odporność organizmu oraz wpłynąć korzystnie na dobrostan zwierząt.
Wprowadzenie do diety zwierząt przeżuwających roślin zielarskich bogatych w substancje prebiotyczne (m.in. w inulinę, maltodekstrynę i oligosacharydy) przyczynia się do namnożenia probiotycznych bakterii fermentacji mlekowej w przewodzie pokarmowym, tym samym pozytywnie oddziałując na ich dobrostan i produkcyjność.
Ziołowe suplementy dla kóz
Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich – Państwowy Instytut Badawczy w Poznaniu wraz z Uniwersytetem Przyrodniczym w Poznaniu we współpracy z największym producentem wyrobów kozich na polskim rynku - przedsiębiorstwem AGRO-DANMIS Gramowscy Sp. j. i Grupą Producentów Mleka "DANMIS" od 2018 roku realizował projekt pt. „Opracowanie wytwarzania innowacyjnych wyrobów z mleka koziego wyprodukowanego w oparciu o krajowe źródła paszy białkowej z wykorzystaniem roślinnych substancji biologicznie czynnych i naturalnych prebiotyków” POIR.04.01.02-00-0008/18-00, akronim OPTYCAPRA.
W ramach tego przedsięwzięcia opracowano innowacyjne ziołowe suplementy paszowe przeznaczone do skarmiania kóz mlecznych, które zostały objęte zgłoszeniami patentowymi. W ciągu cyklu badań zaobserwowano korzystny wpływ suplementowanych ziół na funkcjonowanie mikroflory jelitowej kóz mlecznych oraz ich status zdrowotny, co potwierdziły badania morfologiczne zwierząt.
Prowadzone badania i uzyskane wyniki pozwoliły na opracowanie modułów i zainstalowanie w przedsiębiorstwie AGRO-DANMIS Gramowscy Sp. j. nowych technologii do produkcji innowacyjnych, nieistniejących wcześniej na rynku serków twarogowych z mleka pochodzącego od kóz suplementowanych ziołowym dodatkiem paszowym (serka kanapkowego z zastosowaniem procesu ultrafiltracji, serka puszystego oraz serka wiejskiego) oraz mleka koziego bez laktozy wysokopasteryzowanego.
Opracowane produkty są naturalne, o cechach prozdrowotnych i właściwościach żywności funkcjonalnej. Charakteryzują się między innymi zwiększoną ilością białek serwatkowych, obniżoną zawartością laktozy, oraz zwiększoną ilością substancji bioaktywnych. Przeznaczone są dla konsumentów nastawionych na zdrowy tryb życia, zainteresowanych jakością diety, osób z alergią na białka mleka krowiego i chorobami dieto zależnymi.
Wybór roślin zielarskich do pasz
Opracowując skład preparatów ziołowych należy uwzględnić charakterystyczne właściwości związków chemicznych obecnych w roślinach i wymagania fizjologiczne zwierząt. W produkcji fitododatków istotną rolę odgrywa standaryzacja ziół na zawartość substancji biologicznie czynnych, odpowiedzialnych za konkretne efekty produkcyjne i prozdrowotne. Na uwadze należy mieć także preferencje smakowe różnych gatunków zwierząt, bowiem zioła nie są jednakowo chętnie przez nie pobierane.
Do najczęściej dodawanych roślin zielarskich do pasz należą: mięta pieprzowa (Mentha piperita), koper włoski (Foeniculum vulgare), tymianek właściwy (Thymus vulgaris), szałwia lekarska (Salvia officinalis), nagietek lekarski (Calendula officinalis), rumianek pospolity (Chamomilla recutita), dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum), melisa lekarska (Melissa officinalis), bylica piołun (Artemisia absinthium) oraz pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica).
Rośliny zielarskie i ich surowce są stosowane jako składniki pasz przede wszystkim w celu poprawy smakowitości paszy, wspomagania trawienia, odporności oraz z uwagi na ich działanie przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, przeciwpasożytnicze i przeciwzapalne, ale również uspokajające i poprawiające jakość sierści.
Korzyści płynące z aplikacji odpowiednio dobranych naturalnych dodatków paszowych wiążą się ze wzrostem zdrowotności zwierząt gospodarskich, jakości otrzymywanych z nich produktów żywnościowych, popytu na bioprodukty, zmniejszeniem emisji szkodliwych gazów cieplarnianych do środowiska, jak również ze zwiększeniem areału upraw rodzimych roślin zielarskich.
Autor: Joanna Foksowicz-Flaczyk, Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich Państwowy Instytut Badawczy