Przykłady nietypowego wykorzystania roślin tradycyjnie jarych

Rzepak jary wysiewany jesienią. W cieplejszych rejonach Europy czasami próbuje się siewu rzepaku jarego jesienią. Rośliny mogą wejść w stan spoczynku zimowego i wiosną startować szybciej, ale ryzykiem jest brak odporności na mrozy.

Groch, bobik czy łubiny. Prowadzone są aktualnie prace nad odmianami strączkowych ozimych (np. groch ozimy, bobik ozimy). Tradycyjnie to rośliny jare, ale wczesny start wiosną pozwala im wykorzystać wodę pośniegową i uciec przed suszą.

Pszenica jara wysiewana jesienią – zdarza się w rejonach łagodnych zim. Nie każda odmiana przetrwa, ale czasem daje wyższe plony, bo roślina startuje wcześniej niż siana wiosną.

Jęczmień jary zimujący – w Niemczech i Skandynawii testuje się jęczmień jary wysiewany jesienią, co pozwala na wcześniejsze zbiory i uniknięcie letnich stresów suszy.

Powody, dla których podejmowane są takie nietypowe praktyki wynikają z przyczyn ekologicznych i ekonomicznych. Umożliwiają one przede wszystkim łagodzenie skutków suszy, ponieważ rośliny ozime wykorzystują wodę wczesną wiosną, zanim przyjdą upały. Dodatkowo odmiany jare mają lepszy plon spowodowany wcześniej rozpoczętym i dłuższym okresem wegetacji.

Co więcej, rozszerzenie zmianowania przy jednoczesnym dostępie do nowych gatunków ozimych daje rolnikom więcej możliwości ich doboru w płodozmianie.

Przykłady praktyki "jare na ozime"

• Groch ozimy (Pisum sativum) Szanse: odmiany ozime często dają wyższe plony niż formy jare dzięki lepszemu wykorzystaniu wody pozimowej i dłuższemu okresowi wegetacji. Ryzyka: różna zimotrwałość odmian — możliwe przemarznięcia w surowe zimy; mniejsze MTN (masa 1000 nasion) niż u form jarych. Praktyka: siew późnym latem–wczesną jesienią (terminy zależne od odmiany i rejonu), dbać o dobry przedsiewny zapas wilgoci i ochronę przeciw chorobom grzybowym.
• Bobik ozimy / wyłamywany (Vicia faba forma ozima) Szanse: bobik ozimy daje wyższe plony i lepsze wykorzystanie wody niż bobik jary; dostępne już komercyjne odmiany o dobrej zimotrwałości (np. AUGUSTA). Ryzyka: wrażliwość na silne mrozy na stanowiskach bez śniegu; wymagania glebowe umiarkowane. Praktyka: siew ozimy pod kątem rotacji zbożowej — dobrze się sprawdza jako element płodozmianu i zwiększa ilość azotu w glebie. 
• Łubin (gł. łubin wąskolistny / biały) — kierunek na formy ozime Szanse: hodowla intensywnie pracuje nad odmianami o lepszym przezimowaniu i wyższej odporności; łubin jest cenny jako roślina białkowa i poprawiająca strukturę gleby. Ryzyka: nie wszystkie odmiany nadają się do uprawy ozimej — trzeba wybierać wskazane odmiany i lokalnie zbadane technologie. Praktyka: śledzić Listy Odmian i wyniki doświadczeń (COBORU, demonstracje CDR), wybierać odmiany rekomendowane w twoim rejonie.
• Jęczmień — „jęczmień jary siany jesienią” / eksperymentalnie ozimy Szanse: w niektórych krajach testuje się siew jęczmienia jarego jesienią, by uzyskać wcześniejsze zbiory i uciec przed letnią suszą — może poprawiać stabilność plonów. Ryzyka: głównie zimotrwałość; wymaga selekcji odmian. Praktyka: lepszy wybór stanowisk o łagodniejszych zimach i zabezpieczenie przed wyleganiem.
• Pszenica jara wysiewana jesienią / tworzenie form o skróconej wrażliwości na fotoperiod Szanse: eksperymenty pokazują, że niektóre linie/odmiany jare dają przy wysiewie jesiennym zysk plonu w rejonach z łagodnymi zimami. Ryzyka i praktyka: wymaga doboru genotypów o odpowiedniej zdolności do wejścia w odpoczynek zimowy i przetrwania mrozów. 
• Inne eksperymentalne kierunki Nasiona oleiste lub rośliny okopowe — lokalne projekty badawcze testują m.in. wczesne formy słonecznika czy rzepaku jarego wysiewane jesienią w łagodniejszych strefach klimatycznych; większość z tych prac jest nadal w fazie prób.

Ważne korzyści

• Lepsze wykorzystanie wody pozimowej; często wyższe i bardziej stabilne plony.
• Możliwość wcześniejszego zbioru i ucieczka przed letnią suszą i gorącymi okresami.
• Większe możliwości w płodozmianie i poprawie białkowej samowystarczalności gospodarstwa.

Jak unikać ryzyka

Zimotrwałość oraz zimowe straty; wybierać odmiany przetestowane lokalnie i stosować osłony (np. zwiększyć obsadę siewu, nie dopuścić do wylegania).

Choroby i szkodniki; zmiana terminu siewu zmienia presję patogenów; planować zabiegi ochrony roślin zgodnie z zaleceniami.

Nawożenie i przygotowanie gleby; ważne dobre przygotowanie przedsiewne i uwzględnienie zapotrzebowania azotu (zwłaszcza przy roślinach strączkowych to inny bilans niż dla zbóż).

Tekst: Paweł Antkowiak, doradca WODR w powiecie wrzesińskim

Zdjęcie: Maciej Zimnicki, WODR