Ochrona i sposoby utrzymania żyzności gleb
Gleba, czyli środowisko życia organizmów żywych oraz źródło składników pokarmowych dla roślin i zwierząt to najważniejsze bogactwo naturalne występujące w przyrodzie, bez którego nie byłoby życia na Ziemi. Obowiązkiem każdego rolnika powinna być ochrona gleby, która stanowi jego warsztat pracy.
Funkcje gleb są różnorodne. Dostarczają one żywności i surowców dla przemysłu, umożliwiają sekwestrację węgla organicznego, oczyszczają wodę i redukują poziom zanieczyszczeń, wpływają na klimat, pełnią ważną rolę w obiegu pierwiastków, stanowią siedlisko życia organizmów żywych, zmniejszają zagrożenie powodzią, są źródłem substancji leczniczych i zasobów genetycznych, a także stanowią podstawę pod infrastrukturę i dziedzictwo kulturowe.
Zakłócenie którejkolwiek funkcji gleby jest równoznaczne z jej degradacją, czyli pogorszeniem bądź utratą zdolności do pełnienia określonych przez nią funkcji. Główne czynniki powodujące degradację gleb są naturalne (erozja wodna, wietrzna, osuwiska, działalność wulkaniczna i tektoniczna) oraz antropogeniczne, spowodowane niewłaściwą agrotechnikę, przemysłem, nadmierną urbanizacją, rabunkową gospodarką leśną czy niewłaściwie przeprowadzonymi melioracjami.
Akty prawne dotyczące ochrony gleby
Gleby należą do łatwo zniszczalnych i trudno odtwarzalnych zasobów przyrody. Dlatego ekosystemy glebowe uważane są za zasoby ziemskie praktycznie nieodnawialne, które należy chronić tak, aby zapewnić przyszłym pokoleniom stabilność i bezpieczeństwo żywnościowe.
Europejska Karta Gleby przyjęta przez Radę Europy w 1972 roku określa znaczenie gleby w życiu człowieka i jego środowiska jako najważniejszego bogactwa naturalnego, bez którego nie jest możliwa ludzka egzystencja. Zgodnie z postulatami tego dokumentu:
- Gleba stanowi jedną z najcenniejszych wartości dla człowieka. Umożliwia życie na Ziemi roślinom, zwierzętom i człowiekowi.
- Gleba jest źródłem materii organicznej, która łatwo ulega niszczeniu.
- Gleby są wykorzystywane dla celów rolniczych, przemysłowych i innych. Polityka planowania regionalnego musi uwzględniać właściwości przyrodnicze gleb oraz aktualne i przyszłe potrzeby społeczności.
- Rolnicy i leśnicy muszą stosować metody, które chronią wartość gleby.
- Gleby muszą być chronione przed erozją.
- Gleby muszą być chronione przed zanieczyszczeniami.
- Rozwój urbanizacji musi być planowany tak, aby minimalizować niszczenie gleby.
- Przy budowie sieci infrastruktury musi się chronić gleby już na etapie jej projektowania.
- Zasoby gleb są nie do zastąpienia.
- Dla zapewnienia racjonalnego użytkowania i ochrony gleb muszą być prowadzone interdyscyplinarne badania naukowe.
- Ochronie gleby należy poświęcać wiele uwagi i troski na wszystkich istniejących poziomach edukacji.
- Władze i organy urzędowe muszą właściwie planować, użytkować i ochraniać zasoby gleb.
Polskim aktem prawnym dotyczącym ochrony zasobów gleb jest ustawa Prawo ochrony środowiska z 2001 roku, w której problemy ochrony gleb ujęte zostały w dziale czwartym. Zgodnie z art. 101 ustawy ochrona powierzchni ziemi polega na zapewnieniu jak najlepszej jej jakości, w szczególności przez:
- racjonalne gospodarowanie;
- zachowanie funkcji środowiskowych, gospodarczych, społecznych i kulturowych;
- zapobieganie zanieczyszczeniu substancjami powodującymi ryzyko oraz na remediacji;
- zapobieganie różnym formom degradacji gleby, w tym: erozji, obniżeniu zawartości próchnicy, zagęszczaniu, zasklepianiu, zasoleniu i zakwaszaniu gleby oraz ruchom masowym ziemi;
- zachowanie możliwości produkcyjnego wykorzystania;
- ograniczanie zmian naturalnego ukształtowania.
Pielęgnacja i utrzymanie żyzności
Ochrona gruntów rolnych polega na:
- ograniczaniu przeznaczania ich na cele nierolnicze lub nieleśne,
- zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji gruntów rolnych,
- zapobieganiu szkodom w produkcji rolniczej, powstającym wskutek działalności nierolniczej, rekultywacji i zagospodarowaniu gruntów na cele rolnicze,
- zachowaniu torfowisk i oczek wodnych, jako naturalnych zbiorników wodnych,
- ograniczaniu zmian naturalnego ukształtowania powierzchni ziemi.
Żyzność gleby to zdolność do zaspakajania potrzeb życiowych roślin. O żyzności gleby decydują jej naturalne właściwości, profil glebowy, a także zasobność w dostępne składniki pokarmowe. Przykładami żyznych gleb są mady, czarne ziemie, czarnoziemy, rędziny. Na podstawie analizy chemicznej i zawartości w niej przyswajalnych form fosforu, potasu i magnezu z uwzględnieniem odczynu gleby określa się dostępność poszczególnych składników pokarmowych w glebie. Można również oznaczyć inne pierwiastki, to jest azot mineralny, siarkę, mikroelementy (bor, mangan, miedź, cynk), metale ciężkie (ołów, kadm, arsen, nikiel, rtęć), a także zawartość próchnicy na podstawie ilościowego oznaczenia węgla. Charakteryzują one stan gleby.
Aby zapewnić żyzność gleby należy dbać o:
- poprawne stosowanie płodozmianu/zmianowania,
- utrzymanie glebowej materii organicznej,
- utrzymanie właściwego odczynu glebowego,
- odpowiedni poziom nawożenia,
- sprawność zabiegów uprawowych,
- utrzymanie gleby w dobrej kulturze rolnej.
O płodozmianie mówimy wtedy, gdy wszystkie pola w gospodarstwie objęte są zmianowaniem, zaplanowanym z góry na kilka lat dla określonego obszaru gospodarstwa. Prawidłowy płodozmian ze zwiększoną ilością gatunków, właściwym doborem i następstwem roślin dostosowanych do różnych warunków glebowych, wymagań przedplonowych oraz agrotechniki, wpływa na zawartość próchnicy w glebie. Zawartość próchnicy wskazuje na poziom żyzności gleby i poprawność gospodarowania ziemią. Próchnica ma wpływ na właściwości sorpcyjne gleby, to jest zatrzymanie i kumulowanie składników pokarmowych, wody, na aktywność mikroorganizmów żyjących w glebie oraz ułatwia mechaniczną uprawę roli.
Odpowiedni odczyn gleby dla danej uprawnej rośliny zapewnia jej warunki pobierania wody i składników pokarmowych. Wapnowanie w celu regulacji odczynu gleb to jeden z najważniejszych zabiegów uprawowych wpływający na wzrost i plonowanie roślin. Nawożenie z kolei wzbogaca glebę w składniki pokarmowe.
Poprawienie urodzajności gleb oraz zrównoważenie bilansu substancji organicznej poprzez stosowanie wyżej wymienionych praktyk oraz praktyk dodatkowych, to znaczy siew międzyplonów, przyorania słomy, obornika to zasady rolnictwa zrównoważonego. W nowoczesnej gospodarce rolnej ważna jest znajomość procesów biologicznych, fizycznych i chemicznych zachodzących w glebie, które kształtują jej właściwości. Znajomość tych zagadnień stanowi podstawę racjonalnego wykorzystania gleby, jako przestrzeni produkcyjnej.
Celem europejskiego zintegrowanego planu zarządzania składnikami odżywczymi dla rolnictwa powinno być zdefiniowanie i promowanie ogólnych, zoptymalizowanych pod względem środowiskowym systemów rolniczych (z perspektywy cyklu życia), które uwzględniają plony, emisje azotu i fosforu oraz związane z nimi skutki eutrofizacji, wpływ produkcji i zarządzania nawozami, zajmowanie i przekształcanie gruntów (bezpośrednie i pośrednie), bioróżnorodność i stabilność ekosystemów, a także zmiany klimatyczne i inne skutki.
