Rachunkowość rolna w systemie Polski FADN w Wielkopolsce
1 maja 2004 roku Polska stała się członkiem Unii Europejskiej. Jednak już cztery miesiące wcześniej, 1 stycznia 2004 roku rozpoczęło się realizowanie w gospodarstwach rolnych rachunkowości rolnej w systemie Polski FADN. Jak podkreślał jego główny twórca, doktor Lech Goraj, bez zaangażowania doradców z Ośrodków Doradztwa Rolniczego w Polsce uruchomienie systemu rachunkowości rolnej Polski FADN nie byłoby możliwe, a jego realizacja trwa nieprzerwanie do chwili obecnej.
Jednak w porównaniu z programami nastawionymi na bezpośredni transfer pieniędzy do rolników, np. dopłaty obszarowe, czy też w postaci różnych innych programów nastawionych na częściowy zwrot ponoszonych przez rolnika kosztów na inwestycję realizowaną w danym gospodarstwie rolnym, Polski FADN prowadzony jest jakby w ich cieniu. Nie mniej cele jakie się stawia Polskiemu FADN dla polskiego rolnictwa są równie istotne jak bezpośrednia pomoc finansowa.
Czym jest Polski FADN?
Polski FADN jest integralną częścią FADN, tj. Sieci Danych Rachunkowych Gospodarstw Rolnych, która funkcjonuje w państwach członkowskich Unii Europejskiej od 15 czerwca 1965 roku. Początkowo był wprowadzony w sześciu państwach założycielskich Wspólnoty, a obecnie istnieje we wszystkich państwach członkowskich UE.
Do głównych odbiorców informacji o gospodarstwach rolnych dostarczanych przez FADN należą instytucje Wspólnoty, a w szczególności Komisja Europejska. W dostarczaniu tych informacji celem nie jest statystyka dotycząca rolnictwa w ogóle, ale dochody i sytuacja finansowa różnych gospodarstw rolnych.
Na uwagę zasługuje to, że FADN opiera się na danych rachunkowych pochodzących z rachunkowości realizowanej w konwencji rachunkowości tzw. zarządczej, która w odróżnieniu od finansowej chce jak najbardziej wiernie odzwierciedlić sytuację gospodarstwa rolnego. Taki wybór konwencji rachunkowości podyktowany był chęcią podejmowania decyzji jak najbardziej adekwatnych do rzeczywistej sytuacji gospodarstw rolnych.
Baza danych FADN ma podstawowy udział w opracowywaniu analiz i oceny skutków działań projektowanych na potrzeby reformowania Wspólnej Polityki Rolnej. Zharmonizowany system badań reprezentacyjnych, wykorzystujący precyzyjnie zdefiniowane pojęcia z dokładnie opracowaną metodą wyboru próby gospodarstw oraz przejrzystymi procedurami kontrolnymi sprawia, że użyteczność FADN jest wysoka.
Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej spowodowało, że Polska została zobligowana do wdrożenia takiego właśnie systemu, który ma na celu: określanie rocznych dochodów gospodarstw rolnych, dokonywanie analiz ekonomicznych gospodarstw rolnych oraz ocenę sytuacji ekonomicznej w rolnictwie i na rynkach rolnych. Jednak w Polsce dla FADN została wprowadzona nazwa robocza, tj. Polski FADN.
Cele i zadania systemu
Głównym celem Polskiego FADN jest dostarczanie danych rachunkowych z reprezentatywnej próby gospodarstw rolnych do FADN. Dane te są przekazywane w postaci sprawozdań z gospodarstwa rolnego i mają jednolitą, określoną prawem strukturę.
Z kolei do pośrednich celów Polskiego FADN należy dostarczanie danych do ośrodków decyzyjnych władz Polski, organizacji przedstawicielskich rolników, dla środowiska naukowo – badawczego oraz doradczego, jak i samym rolnikom.
W związku z tym, że dostarczanie danych o sytuacji finansowej gospodarstw rolnych jest tak istotne zarówno dla Komisji Europejskiej, jak i władz Polski, taki system zbierania danych rachunkowych jakim jest Polski FADN musi z jednej strony gwarantować wysoką jakość (wiarygodność) danych, a z drugiej strony w sposób bezwzględny gwarantować rolnikom (uczestnikom systemu) anonimowość. Zapewniają to m.in. trzy podstawowe zasady obowiązujące w FADN: • rolnik dobrowolnie uczestniczy w systemie FADN, • dane z gospodarstw rolnych dostarczane do Komisji Europejskiej są traktowane jako ściśle tajne, • danych nie można wykorzystywać dla celów podatkowych, a tylko dla potrzeb FADN.
Poza tym na uwagę zasługuje to, że dla potrzeb Polskiego FADN analizowane są dane dotyczące wyłącznie gospodarstwa rolnego. Tradycyjnie gospodarstwa zwykło się klasyfikować, np. według powierzchni ogólnej gospodarstw lub użytków rolnych. Natomiast w FADN klasyfikacja gospodarstw odbywa się według parametrów ekonomicznych. Stąd poprzez udział różnych gospodarstwach rolnych uczestniczących w Polskim FADN należy rozumieć gospodarstwa rolne, które zostały pogrupowane według dwóch kryteriów, tj. wielkości ekonomicznej i typu rolniczego. W Polsce ogółem w systemie Polski FADN uczestniczy ok. 11 000 gospodarstw rolnych (do 2021 roku było to 12 100 gospodarstw). Jest to aktualnie największa populacja gospodarstw rolnych w Unii Europejskiej.
Pozyskiwanie danych z czterech regionów
Polska dla potrzeb FADN została podzielona na cztery regiony składające się z czterech województw, tj.: Pomorze i Mazury, Wielkopolska i Śląsk, Mazowsze i Podlasie, Małopolska i Pogórze. Z kolei w skład regionu „Wielkopolska i Śląsk” wchodzą następujące województwa: kujawsko – pomorskie, wielkopolskie, dolnośląskie i opolskie.
W Wielkopolsce liczba rolników uczestniczących w systemie FADN wynosi 1677, co na tle kraju daje pierwszą lokatę. Można w tym miejscu podkreślić, że liczba gospodarstw w próbie Polskiego FADN w Wielkopolsce jest większa od liczby gospodarstw w takich krajach Unii Europejskiej jak : Belgia (1 070), Czechy (1 343) , Estonia (663), Irlandia (903), Cypr (506), Łotwa (1 000), Litwa (1 127), Luksemburg (450), Malta (522), Holandia (1 497), Słowenia (884), Słowacja (562), Finlandia (764), Szwecja (1 026), Chorwacja (1 238).
Zanim dane z gospodarstw rolnych z Wielkopolski trafią do Komisji Wspólnot Europejskich, czyli do Brukseli, zbierane są przez współpracujących z rolnikami doradców (rachmistrzów) Wielkopolskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Poznaniu. Dalej dane te (poprzez system Rejestracji Danych Rachunkowych) przekazywane są do Agencji Łącznikowej FADN, czyli do Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – Państwowego Instytutu Badawczego w Warszawie. Ostatecznie dane trafiają do Dyrekcji Generalnej ds. Rolnictwa w Brukseli. Nad całością Polskiego FADN w Polsce czuwa Komitet Krajowy FADN w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi w Warszawie.
Każdemu gospodarstwu rolnemu uczestniczącemu w Polskim FADN został przypisany określony numer identyfikacyjny (8 cyfr), czyli tzw. NIG, który gwarantuje anonimowość. Poza tym w celu uniemożliwienia rozpoznania poszczególnych gospodarstw, Komisja Europejska może publikować uśrednione wyniki z grupy składającej się z co najmniej 15 gospodarstw rolnych. Zasada ta obowiązuje w całym systemie Polskiego FADN.
W Wielkopolsce koordynacją systemu rachunkowości Polski FADN w WODR w Poznaniu zajmują się specjaliści Działu Ekonomiki i Zarządzania Gospodarstwem. Proces dostarczania danych rachunkowych z gospodarstw rolnych podzielony jest na dwa etapy. W pierwszym etapie odbywa się zbieranie danych w ciągu roku poprzez zapisywanie ich w specjalnie do tego celu przygotowanych książkach rachunkowych. Z kolei w drugim etapie z pomocą przychodzi technika komputerowa, dzięki której doradcy mogą wprowadzić dane do programu komputerowego poprzez system RDR. W wyniku tych działań dochodzi do ostatecznego opracowania danych.
Rok 2022 jest już dziewiętnastym okresem zbierania danych, a osiemnastym jeśli chodzi o ich ostateczne opracowanie. Bezpośrednim produktem jaki powstaje po opracowaniu danych jest Raport Indywidualny gospodarstwa rolnego oraz Raport Dynamiczny. Raporty te przekazywane są każdemu rolnikowi uczestniczącemu w systemie Polski FADN.
Dzięki temu, że dane rachunkowe z reprezentatywnej próby gospodarstw rolnych do FADN przekazywane są w postaci sprawozdań o jednolitej strukturze, możliwe jest porównywanie wyników gospodarstw rolnych, np. polskich i innego członka UE.
Warunki i korzyści dołączenia do Polskiego FADN
Liczba gospodarstw rolnych – uczestników systemu Polski FADN dla każdego województwa jest ściśle określona i dla wielkopolskiego wynosi 1677 w 2022 roku. Były lata, w których liczba ta wynosiła 2000 gospodarstw rolnych (2008 i 2009).
Na przestrzeni danego roku nie ma możliwości wejścia gospodarstwa rolnego do systemu. Jeśli zdarzy się, że gospodarstwo rolne wypadnie, dopiero wówczas na jego miejsce z początkiem kolejnego roku może wejść nowe gospodarstwo i to pod warunkiem, że spełni wymagane kryteria wejścia do systemu Polski FADN.
Uczestnictwo w systemie zbierania danych Polski FADN wiąże się z określonymi korzyściami dla rolnika, do których można zaliczyć:
• uzyskanie przejrzystej sytuacji ekonomiczno–finansowej gospodarstwa rolnego, co jest niezbędne w jego zarządzaniu,
• poprzez możliwość częstszego kontaktu z doradcą istnieje realna pomoc w zarządzaniu gospodarstwem rolnym,
• podwyższenie wiedzy ekonomicznej rolnika,
• nabranie „rutyny księgowej” poprzez systematyczne gromadzenie danych, faktur, co stanowi kapitalne przygotowanie do przejścia gospodarstwa rolnego do rozliczania się z podatku VAT na zasadach ogólnych,
• uporządkowanie zbierania danych prowadzi także do wydzielenia specjalnego miejsca do ich gromadzenia,
• zainteresowanie i zaangażowanie się w proces zbierania danych innych członków rodziny rolnika, co może przerodzić się w autentyczną pomoc w zarządzaniu gospodarstwem rolnym,
• możliwość porównania swojego gospodarstwa na tle innych gospodarstw po określeniu tzw. kryteriów podobieństwa w celu wyciagnięcia stosownych wniosków.
Nabór gospodarstw do systemu Polski FADN odbywa się na przełomie roku obrachunkowego. Stąd rolnicy, którzy chcieliby zostać jego uczestnikami, mogą zgłaszać się do „swojego” doradcy nawet w ciągu roku, w celu określenia, czy są wolne miejsca i czy ich gospodarstwo spełnia warunki uczestnictwa. W tym celu przeprowadzana jest krótka ankieta dotycząca produkcji w gospodarstwie rolnym dla określenia wielkości ekonomicznej i typu produkcyjnego. Pełną informację nt. Polskiego FADN wraz z opracowanymi do tej pory publikacjami można znaleźć na stronie internetowej.
